Co to jest jąkanie?

Jąkaniem (ang. stuttering) nazywamy niepłynność mówienia charakteryzującą się powtarzaniem wyrazów, sylab lub pojedynczych głosek. Jąkaniu może towarzyszyć dyskoordynacja oddechowo-fonacyjno-artykulacyjna, tiki, grymasy twarzy wynikające z nadmiernego napięcia mięśni mimicznych, a także współruchy w obrębie głowy i ciała. Jąkaniu towarzyszy logofobia, czyli strach przed mówieniem, wyrażająca się unikaniem sytuacji komunikacyjnych wymagających kontaktu werbalnego.
Jąkanie może pojawić się i występować zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych, przy czym 4-krotnie częściej odnotowywane jest u chłopców. Statystycznie w populacji jąkanie występuje u około 1 % osób dorosłych i u 4 % dzieci.

Jąkanie a fizjologiczna niepłynność mowy

Należy zwrócić uwagę, że nie każda niepłynność występująca u dziecka to jąkanie. W wieku rozwojowym u wielu dzieci pojawia się tzw. fizjologiczna niepłynność mowy, która objawowo przypomina jąkanie, jednak ma formę przejściową, tj. ustępuje samoistnie lub z niewielką pomocą terapeutyczną. Fizjologiczna niepłynność mowy pojawia się zwykle około 2-4 roku życia wraz z intensywnym rozwojem myślenia i rozumienia, którym nie dorównuje intensywnością rozwój mowy czynnej. Jak podają źródła (Węsierska K., Jeziorczak B. 2013) objawy rozwojowej niepłynności mowy mogą utrzymywać się do około 6 miesięcy, roku, a w niektórych przypadkach nawet do 1,5 roku. Co istotne dziecko nie ma świadomości, że jego mowa brzmi nieprawidłowo i nie wykazuje lęku przed mówieniem.
Nieco inaczej w tym względzie prezentują się dzieci jąkające się, których wypowiedzi odznaczają się zdenerwowaniem i wzmożonym napięciem. Uświadamiają one sobie swoje trudności i wkrótce zaczynają odczuwać lęk przed mówieniem (logofobię), co może przejawiać się unikaniem konwersacji, niechęcią do wystąpień na forum grupy czy klasy, czy wręcz unikaniem kontaktów z rówieśnikami.

Jakie rodzaje jąkania możemy wyróżnić?

Głównym rozróżnieniem, którego się dokonuje to podział na jąkanie toniczne i kloniczne. Sposób realizacji oraz perspektywę dalszego rozwoju mowy powinien ocenić logopeda w trakcie badania. Logopeda pomoże również określić, czy istnieje konieczność podejmowania działań terapeutycznych, czy też wystarczą zalecenia do domu.
Warto jednak zaobserwować, czy dziecko:

• zaciana się na spółgłoskach (T T T T Tomek)
• zacina się na sylabach (To To To Tomek)
• powtarza krótkie wyrazy (ale ale ale)
• powtarza dłuższe wyrazy lub całe zdania
• pojawiają się embolofrazje (yyyyy, eeeee, am am am)
• dają się zaobserwować współruchy w obrębie głowy, kończyn
• pojawiają się problemy z gospodarowaniem oddechem podczas mówienia

Jakie mogą być przyczyny jąkania?

Etiologia jąkania jest bardzo zróżnicowana i wskazuje się na różne potencjalne przyczyny tego zaburzenia, spośród których najważniejsze to:

• obciążenia rodzinne, jako wynik dziedziczenia lub naśladowania,
• obciążenia z okresu ciąży i/lub okresu okołoporodowego rzutujące na prawidłowy rozwój i funkcje ośrodkowego układu nerwowego,
• czynniki stresogennie: rozwód rodziców i związane z tym napięcie emocjonalne, choroba, pojawienie się młodszego rodzeństwa, brak gotowości do włączenia do grupy rówieśniczej w przedszkolu,
• emocjonalny konflikt zagrażający (Szamburski),
• urazy w obrębie głowy w okresie dzieciństwa mogące wpływać na rozwój i funkcje tkanki mózgowej, np. poważny upadek, drgawki różnego pochodzenia, również towarzyszące gorączce powyżej 40 st. C.

Zasady postępowania z dzieckiem z objawami jąkania

Zanim rozpoczniemy oddziaływanie terapeutyczne na dziecko z objawami jąkania warto zwrócić uwagę, czy niepłynność występuje u dziecka ciągle, czy tylko w pewnych sytuacjach, okolicznościach, np. tylko w domu lub tylko w przedszkolu. Istotne jest zaobserwowanie, czy dziecko ma świadomość swoich problemów i jak sobie z mini radzi – gniewem, złością, czy może wycofywaniem z mówienia. Warto przeanalizować, czy w życiu dziecka nie zaszły istotne zmiany, mogące rzutować, na jego poczucie bezpieczeństwa, jak np. kłótnie pomiędzy rodzicami, zmiana trybu opieki nad dzieckiem lub pojawienie się w domu młodszego rodzeństwa. Sytuacje te mogą wpływać na dziecko stresogennie i wywoływać objawy niepłynności, która jednak wcale nie musi jeszcze oznaczać jąkania, aczkolwiek warto wprowadzić w życie zasady profilaktyki, które pomogą dziecku przezwyciężyć trudności.

• Podaruj dziecku cierpliwość i czas, spokojnie wysłuchaj do końca, co ma do powiedzenia. Nie ponaglaj, nie pospieszaj i nie odpowiadaj za dziecko – to powoduje frustrację i speszenie.
• Nie zarzucaj dziecka słowami czy pytaniami. Zastanów się, co chcesz przekazać dziecku, formułuj jasne i krótkie komunikaty, nawiązując przy tym kontakt wzrokowy z dzieckiem.
• Zwolnij swoje tempo mowy, przeciągając nieco samogłoski i nieco rytmizując mowę. Zachęć dziecko, aby robiło to samo.
• Nie stygmatyzuj dziecka problemem, nie komentuj sposobu realizacji wypowiedzi. Problemy dziecka mogą być przejściowe, a dziecko być może wcale nie zwraca uwagi, że się jaka.
• Unikaj mówienia „nie jąkaj się”, to w niczym nie pomoże.
• Dbaj o dyscyplinę snu, kładź dziecko o jednakowej porze, tak by przesypiało co najmniej 10 godzin w ciągu doby.
• W porze snu, na około pół godziny przed zaśnięciem, zaproponuj dziecku słuchanie łagodnej wyciszającej muzyki instrumentalnej lub odgłosów natury, mających zrelaksować dziecko, zniwelować napięcia i stresy powstałe w ciągu dnia. Możesz połączyć wieczorny relaks z wybranym spokojnym ćwiczeniem oddechowym.
• Dbaj o odpowiedni rytm posiłków i dietę dziecka, tak by odbywały się o tej samej porze, a dziecko nie zastępowało posiłków głównych słodkimi przekąskami lub jedzeniem typu fast food.
• Postaraj się zrezygnować lub istotnie ograniczyć wpływ narzędzi nowoczesnych technologii (komputer, telewizor, tablet) na życie rodziny i dziecka, na rzecz bezpośredniego kontaktu z dzieckiem.
• Zadbaj o wspólne spędzanie czasu z dzieckiem, wybierając ulubione aktywności takie jak m. in. wspólny spacer, wspólne wyjście na basen lub na rolki, wspólne malowanie, lepienie lub kolorowanie, rodzinną grę planszową dostosowaną do wieku i zainteresowań dziecka. To wzmocni Twoją więź z dzieckiem, zapewni dziecku poczucie bezpieczeństwa i zainteresowania swoją osobą.
• Nie rozmawiaj o problemach dziecka w jego obecności. Okazując przesadny lęk jego trudnościami możesz pogłębić problem.
• Trudne rozmowy rodzinne prowadź wyłącznie pod nieobecność dziecka, nigdy przy dziecku.

Znani - jąkający się

Jak pokazują przykłady, wiele znanych, wybitnych postaci ze świata polityki, filmu, czy sportu, mimo swych trudności z jąkaniem osiągnęły życiowy i zawodowy sukces.

(źródło: http://www.jakanie.waw.pl/slawni_jakajacy_sie)

• Jerzy VI król Wielkiej Brytanii (żyjący na przełomie XIX i XX w)
• Napoleon Bonaparte - cesarz Francuzów; żył w latach 1769-1821
• George Washington - amerykański generał i polityk, pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych (1789-1797);
• Izaak Newton - angielski matematyk i fizyk (np.: sformułowanie zasad dynamiki - XVII w.);
• Charles Darwin - przyrodnik, znany przede wszystkim z dzieła The Origin of Species (O powstawaniu gatunków - 1859 r.);
• Lewis Carroll - XIX-wieczny angielski pisarz, matematyk i fotograf; znany najbardziej dzięki powieści Alice's Adventures in Wonderland (Alicja w Krainie Czarów) i jej kontynuacji Through the Looking-Glass (Po drugiej stronie lustra);
• Marilyn Monroe - aktorka (Some Like It Hot - Pół żartem, pół serio; Gentlemen Prefer Blondes - Mężczyźni wolą blondynki) i piosenkarka sławna przede wszystkim na przełomie lat. 50. i 60. XX wieku;
• Rowan Atkinson - brytyjski aktor, komik i scenarzysta, najszerzej znany z roli w serialu: Mr. Bean (Jaś Fasola) - lata: 1990-1995;
• Jerzy Owsiak - dziennikarz radiowy i telewizyjny, działacz charytatywny (założyciel i prezes zarządu Fundacji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy - od 1993 r.);
• Łukasz Golec - muzyk popowy i jazzowy; współtwórca zespołu Golec uOrkiestra (1998 r.).
• Mike Tyson - amerykański bokser, były mistrz świata wagi ciężkiej;
• Tiger Woods - jeden z najznakomitszych golfistów świata;

Kiedy do logopedy?

Jeśli nadal masz wątpliwości, czy rozwój mowy Twojego dziecka przebiega prawidłowo, lub jeśli Twoje dziecko niepokoi się swoim mówieniem, stresuje w sytuacjach komunikacyjnych i wycofuje z konwersacji, zasięgnij porady logopedy i psychologa. Pod opieką wykwalifikowanego i doświadczonego specjalisty łatwiej będzie Ci pomóc swojemu dziecku.

Pamiętaj, jąkanie jest zaburzeniem mowy, które można wyleczyć, choć jak każda praca terapeutyczna wymaga czasu, cierpliwości i systematyczności.

Autor: mgr Marta Janeczek

Artykuł zamieszczony na stronie internetowej Bona Verba ma charakter informacyjny i objęty jest prawem ochrony własności intelektualnej. Dlatego też zabrania się bez pisemnej zgody autorki oraz Bona Verba powielania, kopiowania lub wykorzystywania w całości lub we fragmentach do celów prywatnych i/lub komercyjnych, zwłaszcza przypisywania jako własne, wszelkich informacji, zdjęć lub danych znajdujących się na niniejszej stronie internetowej pod rygorem sankcji prawnych.