Co to jest seplenienie?
Seplenienie (łac. sigmatismus, pol. sygmatyzm) jest najpowszechniejszą wadą wymowy, stanowiącą główny problem artykulacyjny u dzieci, ale de facto występuje w każdym wieku: nieskorygowane seplenienie dość często spotykane jest u młodzieży i osób dorosłych. Wada ta występuje u ponad 40% dzieci 7 letnich rozpoczynających edukację szkolną, tzn. będących w wieku, gdy wszystkie fonemy i ich realizacje powinny zostać już opanowane.
Seplenienie rzadko dotyczy pojedynczych głosek, najczęściej obejmuje poszczególne grupy określane jako szeregi, które według kryterium akustycznego dzielimy na szumiący, syczący i ciszący. Niemniej jednak seplenienie może rozciągać się na wszystkie głoski dentalizowane, tj. 12, licząc tylko warianty podstawowe fonemów, którym odpowiadają.

Czego konkretnie dotyczy seplenienie? Gdzie tkwi problem w realizacji głosek dentalizowanych?
W tym miejscu należy odnieść się do generalnego podziału, jakiego dokonujemy, klasyfikując zaburzenia artykulacyjne; chodzi o deformacje, substytucje i elizje.
Elizja to inaczej brak dźwięku, pominięcie danej głoski w ciągu fonicznym, doprowadzające np. do upraszczania trudnych grup głoskowych, np. [pilka] zam. [szpilka], [ato] zam. [auto]. Elizje nie wchodzą w zakres seplenienia, w przeciwieństwie to pozostałych dwóch typów zaburzeń.

Substytucja to realizacja zastępcza, np. [śafa] lub [safa] zam. [szafa]. W wypadku substytucji, dźwięki, które pojawiają się zamiast oczekiwanego, pochodzą z systemu fonologicznego danego języka, są prawidłowe i pełnowartościowe. Tego typu realizacje w pewnych przedziałach wiekowych są w pełni dopuszczalne, normatywne.
I tak np. od 3-latka oczekujemy realizacji głosek ciszących [ś], [ź], [ć], [dź], jak w wyrazie [śada], którymi ma prawo zastępować głoski syczące, mówiąc [śpodnie], [śukienka] oraz szumiące [śafa].
Z kolei 4-latek powinien już oddawać w wymowie zróżnicowanie głosek syczących i ciszących, czyli [śpodnie (3l.)] powinny być już wymawiane prawidłowo jako [spodnie], podobnie jak [sukienka], nie [śukienka (3l.)], zaś dotychczasowa [śafa] powinna być realizowana już jako [safa].
Około 5 roku życia pojawiają się głoski dentalizowane przedniojęzykowo-dziąsłowe, czyli tzw. szumiące. Oznacza to, że w wyrazach takich jak szafa, żaba, czapka lub dżem głoski [sz], [ż], [cz], [dż] powinny stabilizować się we właściwej formie fonicznej.
Jak łatwo zauważyć występowanie substytucji w zakresie głosek dentalizowanych jest procesem usystematyzowanym i przejściowym, wykazującym dążenie do wymowy prawidłowej. Dlatego też substytucje pojawiające się mniej więcej do 5. r.ż., określa się niekiedy jako seplenienie fizjologiczne. Termin ten może niezbyt fortunny, aczkolwiek zwraca uwagę na dwie rzeczy: 1) pozauzualną wymowę danej klasy głosek, 2) rozwojowość i przejściowość zjawiska dla dzieci w pewnych grupach wiekowych.
Inną zgoła naturę mają deformacje. Są to realizacje pozanormatywne, które w żadnym wieku nie są akceptowalne. Taka wymowa jest nieprawidłowa i nie rokuje prawidłowego osiągania kolejnych etapów rozwoju artykulacyjnego, a tym samym wymaga natychmiastowej opieki logopedycznej. Wśród najczęściej spotykanych typów deformacji jest seplenienie boczne (łac. sigmatismus lateralis), seplenienie dorsalne (brak łacińskiego odpowiednika) oraz najpopularniejsze - seplenienie międzyzębowe (łac. sigmatismis interdentalis). Każde z wyszczególnionych (a pamiętajmy, że zdarzają się również inne niewymienione lub formy kombinatoryczne) charakteryzuje się odrębnymi cechami akustyczno-audytywnymi i wizualnymi, i przy korygowaniu każdej deformacji celem jest uzyskanie rezultatów zarówno brzmieniowych, jak i wizualno-estetycznych.

Sposób realizacji głosek oraz perspektywę dalszego rozwoju artykulacji ocenić może jedynie logopeda w trakcie badania logopedycznego. Logopeda pomoże również określić, czy istnieje konieczność podejmowania działań korygujących.

Jakie są przyczyny seplenienia?
Etiologia sygmatyzmu jest bardzo zróżnicowana. Mogą je wywoływać m. in. czynniki:
• anatomiczne, czyli nieprawidłowości w budowie aparatu artykulacyjnego,
• funkcjonalne, czyli obniżenie sprawności artykulatorów,
• pielęgnacyjne w zakresie rozwoju prymarnych funkcji pokarmowych,
• środowiskowe, czyli naśladowanie nieprawidłowych wzorców wymowy rodziców lub opiekunów,
• wynikające z powikłań rozwoju w okresie pre-, peri- i postnatalnym, rzutujące na całościowy rozwój dziecka we wczesnym dzieciństwie, w wieku przedszkolnym i szkolnym, w tym na rozwój mowy.

Jakie są perspektywy zmian?
Pod opieką wykwalifikowanego i doświadczonego logopedy seplenienie jest wadą wymowy kwalifikującą się do całkowitego skorygowania. Aczkolwiek należy podkreślić, że rezultat skuteczności zapewnić może jedynie regularna praca na zajęciach, optymalnie 2 razy w tygodniu pod okiem terapeuty, w połączeniu z systematyczną pracą utrwalającą w domu, codziennie po 20 min.

Autor: mgr Marta Janeczek

Artykuł zamieszczony na stronie internetowej Bona Verba ma charakter informacyjny i objęty jest prawem ochrony własności intelektualnej. Dlatego też zabrania się bez pisemnej zgody autorki oraz Bona Verba powielania, kopiowania lub wykorzystywania w całości lub we fragmentach do celów prywatnych, zwłaszcza przypisywania jako własne, wszelkich informacji, zdjęć lub danych znajdujących się na niniejszej stronie internetowej pod rygorem sankcji prawnych.